Blog

बर्षौको बचत र मेहनत पछि आफ्नै घर बनाउनुको अनुभूति बेग्लै हुन्छ। घर अहिलेको चलेको प्रवृत्ति र आगामी पुस्तामा आउन सक्ने परिवर्तन दुवैलाई ध्यानमा राखेर बनाउनु उचित हुन्छ। आफ्नो बजेट भित्र सम्भव हुने सबैभन्दा उत्कृष्ट घर निर्माण गर्नका लागि घर बनाउन लाग्ने निर्माण सामग्रीहरुको मात्रा र मूल्य, बजार ट्रेन्ड, डिजाइन गर्दा लाग्ने खर्च, घर बनाउन लाग्न सक्ने समय आदि जस्ता विविध कुराहरुको जानकारी हुनुपर्छ। यस लेखमा घर बनाउन लाग्ने निर्माण सामग्रीहरुको बारेमा बिस्तृत जानकारी दिईएको छ।

नेपालको सन्दर्भमा घरहरु कंक्रिट , टि. एम्. टि. छड र इट्टाबाट बनाइन्छ। यसर्थ, यस लेखमा हामी यी  कुराहरुमा मात्र सिमित हुन्छौ।  

सिमेन्ट

कंक्रिटको घर बनाउदा सबैभन्दा बढी प्रयोगमा आउने कुरा हो सिमेन्ट। वास्तवमा कंक्रिट भन्नाले गिट्टी, बालुवा, सिमेन्ट र पानीको मिश्रणलाई बुझिन्छ। सिमेन्ट अन्यको तुलनामा धेरै महँगो हुन्छ र घर निर्माणको अत्याधिक बजेट पनि सिमेन्ट खरिद गर्दा नै सकिन्छ।

सिमेन्ट पनि विभिन्न थरिका हुन्छन। नेपाली बजारमा जगदम्बाले ३ प्रकारका सिमेन्टहरु उपलब्ध गराएको छ । OPC, PPC र PSC – यी तीनवटै सिमेन्टको आ-आफ्नै बेग्लै प्रयोग र विशेषताहरु रहको छ।

OPC भन्नाले अर्डीनरी पोर्टल्याण्ड सिमेन्टलाई (Ordinary Portland Cement) बुझिन्छ। यो सिमेन्टमा ९५% सिमेन्ट र ५% जिप्सम हुन्छ। OPC सिमेन्ट ठूला घर, सडक र आदि संरचनाको निर्माणको लागि कंक्रिट बनाउनलाई प्रयोग गरिन्छ। सिमेन्टको बोरामा हुने IS चिन्ह कालो छ भने सो सिमेन्ट OPC हो। OPC सिमेन्ट PPC भन्दा चाडो सेट हुन्छ।

PPC भन्नाले पोर्टल्याण्ड पोज्जोलाना सिमेन्ट (Portland Pozzolana Cement) बुझिन्छ। यो सिमेन्टमा ७५% सिमेन्ट, २०% फ्लाईयास र ५% जिप्सम प्रयोग गरिएको हुन्छ। PPC सिमेन्ट मुख्यत: प्लास्टर गर्दा, इट्टा र ढुंगाको काम गर्दाका लागि बनाईन्छ। यसलाई घरको स्ल्याब, पिलर र बिम बनाउनका लागि पनि प्रयोग गरिन्छ। सिमेन्टको बोरामा हुने IS चिन्ह रातो छ भने सो सिमेन्ट PPC हो। 

PSC भन्नाले पोर्टल्याण्ड स्ल्याग सिमेन्ट (Portland Slag Cement) बुझिन्छ। यो सिमेन्टमा ४५-५०% स्ल्याग, ५०% क्लिन्कर र ३-५% जिप्सम हुन्छ। यसको रासायनिक बनोटले गर्दा यसलाई जस्तो सुकै संरचना निर्माणका लागि पनि प्रयोग गर्न योग्य ठानिन्छ। यो ठूला ठूला संरचनाको जग, पुलको पिलर, सडक आदि बनाउनका लागि प्रयोग गरिन्छ।

टि. एम्. टि.

टि. एम्. टि. छड घरको मेरुदण्ड हो। यसको प्रयोग घरको पिलर, जग, बिम आदि बनाउनमा प्रयोग गरिन्छ। सन् २००२ मा नेपालमै पहिलो पटक टिएमटी अर्थात् (थर्मोमेकानिकल्ली) ट्रिएटेड स्टिल उत्पादन सुरु गरेको हो । यस किमिसको छडमा भूकम्पजस्ता जोखिममा समेत आफूलाई लचक बनाउने क्षमता हुन्छ । टि. एम्. टि. अर्थात TMT(Thermo Mechanically Treated) भन्नाले बिशेष तरिकाले बनाईएको स्टिल छड हो जुन अन्यभन्दा यसमा उच्च शक्ति र टिकाउपन र लचकता हुन्छ।

टि. एम्. टि. छड प्रयोग गर्नुको फाइदाहरु यस प्रकार रहेका छन्:

• अन्य छड भन्दा भारवाहन क्षमाता बढी भएको
• भूकम्प प्रतिरोधी
• धेरै तापले सहन क्षमता भएको  
• अन्यभन्दा सस्तो
• धेरै लचिलो
• वेल्डिंग गर्न सजिलो

स्ट्रक्चरल स्टिल अर्थात् लाइट गेज स्टिल स्टिलको एउटा यस्तो किसिम हो जसबाट विविध आकार र बनोटका संरचनाहरु बनाउन सकिन्छ | यस्तो स्ट्रक्चरल स्टिलमा उच्च शक्ति, टिकाउपन र लचकता हुन्छ | भवन निर्माणमा यो स्टिलको उपयोग गर्नु भनेको सशक्त, टिकाउ, लचकदार र सुरक्षित भवन बनाउनु हो | भूकम्प पछि नेपालमा स्ट्रक्चरल स्टिलको महत्व बढी रहेको अनुभव भई पञ्चकन्याले पहिलो पटक स्ट्रक्चरल स्टिल उत्पादन र बिक्रि सुरु गरको थियो |

पाइप

घरको नलसाजी गर्दा बिशेष होसियारी पुर्याउनु पर्छ र राम्रो गुणस्तरीय पाइपको मात्र प्रयोग गर्नु राम्रो हुन्छ। अन्यथा, प्लम्बिंगको गडबडीले गरेर घरमा पानी सम्बन्धी समस्या आइरहन्छ। पाइपहरु पनि विभिन्न किसिमका हुन्छन । धेरै पहिले देखि चलिआएको फलामे पाइप आज भोली घरमा खासै प्रयोग हुन छाडी सक्यो। यसको प्रतिस्थापनमा नयाँ र अझ राम्रो PVC पाइपहरु आएका छन्।  यस लगायत तामा पाइपहरु पनि प्रचलित भएका छन्।

PVC र तामा पाइपहरु धेरै बलिया, धेरै समयसम्म टिक्ने र खिया लाग्ने समस्याबाट मुक्त हुन्छन। तामाको भाडा जीवाणु प्रतिरोधात्मक हुन्छ र तामाको भाडाको पानी मानव स्वास्थ्यका लागि फाइदाजनक भए जस्तै तामाको पाइपको हुदै बगेको पानी पनि उतिकै फाइदाजनक हुन्छ। फलामे पाइपमा भने खिया लाग्ने र चाडै चुहावट हुने जस्ता  समस्याहरु देखा पर्छ। फलामे पाइपको आयु अन्यको तुलनामा अति नै कम हुन्छ। फलामे पाइप स्थापना गरेको २० वर्षसम्म पनि टिक्दैन भने तामाको पाइप सजिलैसंग ५० वर्षभन्दा बढी टिक्न सक्छ। PVC पाइपलाई सधै भरि प्रयोग गर्न मिल्छ र मूल्यको हिसाबमा चाहिँ फलामे पाइप र PVC अलि सास्तो हुन्छ भने तामाको पाइप PVC भन्दा त्यस्तै ३-४ गुणासम्म महँगो हुन्छ।

काठमाडौँ । के तपाईं घर बनाउँदै हुनुहुन्छ ? यदि बनाउँदै हुनुहुन्छ भने घरलाई कसरी सुरक्षित, सहज र टिकाउ  बनाउने भन्ने सोचिरहनु भएको छ होला । यदि त्यसो हो भने हालै मात्र ‘सुरक्षित भवन निर्माणमा घरधनीका लागि उपयोगी  मार्गदर्शन’ प्रकाशन भएको छ । जसमा कसरी घर बनाउने, के गर्दा सुरक्षित र के गर्दा असुरक्षित हुन्छ भनी उल्लेख गरिएको छ । 

काठमाडौँमा घर बनाउँदा घरधनीले जान्नैपर्ने न्यूनतम प्राविधिक विषय राखेर मार्गदर्शन तयार पारिएको हो ।  काठमाडौँ महानगरपालिका, सिटिनेट योकोहामा र सिटी अफ योकोहामाको संयुक्त प्रयासमा तयार पारिएको मार्गदर्शन सार्वजनिक भएको हो । 

यस्ता स्थानमा घर नबनाउनुस् 
पानीको दलदल भएको स्थान, धेरै भिरालो जमिन, ढुङ्गा खस्न सक्ने स्थान, नदी र खोला किनारका स्थान, कालो र कमजोर माटो भएको स्थान, जमिनमा लामो र गहिरो चिरा देखापरेको स्थान, अग्ला र जरा फैलने जातका रूख नजिकको स्थानमा घर बनाउन हुन्न । 

यस्ता स्थानमा घर निर्माण गरेमा बाढी, पहिरोले घर बगाउने ठूलो सम्भावना हुन्छ । अग्ला रूख ढलेर घर भत्किने र जराले जग बिगार्ने सम्भावना पनि उत्तिकै हुन्छ । यस्तै जग बलियो नभई तरलीकरणको सम्भावना पनि अत्यधिक रहन्छ । 

भूकम्प प्रतिरोधी भवनका लागि उचित आकार प्रकार
भूकम्प आएका बेला घर कसरी हल्लिन्छ भन्ने तथ्यका आधारमा घर बढी बलियो र सुरक्षित बनाउन घरको उचित आकार प्रकारमा ध्यान दिएर डिजाइन गर्नुपर्छ । भवन निर्माणका क्रममा अपनाउनुपर्ने केही प्राविधिक पक्षहरू विशेष ध्यान दिनु जरुरी छ ।  यसमा सुरक्षित पिल्लर सिस्टम अत्यन्तै आवश्यक कुरा हो  ।  सबै पिल्लर एकै लाइन (ग्रिड)मा भई सबै पिल्लर बिमले बाँधेको  हुनुपर्छ ।                                                                                                           
जमिनमुनि जगको उपयुक्त लेबलमा तथा जमिनमाथि टाइ बिम अनिवार्य रूपमा राख्नुपर्छ । जमिनमुनि जगका लागि कम्तीमा ५ फिटको डन्डीको पिल्लर त्यसको बीचमा पर्ने गरी १.५ फिटको स्लोपमा हात्तीपाइले ढलान  गर्नुपर्छ । सो हात्तीपाइलेको ठीकमाथि  सबै पिल्लरलाई जगबिमले बाँध्नुपर्छ । पिल्लरहरू बीच को दूरी १४ फिट ९ इन्च अर्थात ४.५ मिटरभन्दा बढी गर्नुपरेमा सोही बमोजिम पिल्लरको साइज पनि बढाउनुपर्ने हुन्छ ।

 तसर्थ प्राविधिकद्वारा संरचनागत मूल्याङ्कन गरी सो अनुसारको प्रविधिको प्रयोग गर्नुपर्छ । जमिनमुनि जगमा  तथा जमिनमाथि टाइ बिम  राखेमा सबै पिल्लर बाँधिएर भूकम्पमा  पनि एक ढिक्का भएर हल्लिन्छ र भासिने सम्भावना कम हुन्छ । सुरक्षित क्यानटिलिभर ३ फिट ३ इन्चभन्दा कम चौडाइ भएको सुरक्षित संरचनाको उपाय ३ फिट ३ इन्चभन्दा बढी चौडाइका  क्यानटिलिभर निर्माण गर्नुपरेमा प्राविधिकद्वारा संरचनागत मूल्याङ्कन गरी सो अनुसारको प्रविधिको  प्रयोग गर्नुपर्छ ।

  सुरक्षित पिल्लर  कसरी बनाउने ?
पिल्लरहरू बीचको दूरी १४ फिट ९ इन्च अर्थात ४.५ मिटरभन्दा कम तथा तीन तलाभन्दा कम उचाइका भवनमा पिल्लरको साइज कम्तीमा १२ बाई १२ इन्चको हुनुपर्छ । कम्तीमा १६ एमएमका ४ वटा र १२ एमएमको ४ वटा गरी जम्मा ८ वटा डन्डी हाल्नुपर्छ । पिल्लरका डन्डीलाई कम्तीमा ७ एमएमको रिङले ४.४ इन्चको दूरीमा बाँध्नुपर्छ । दूरीमा रिङले बाँधेको पिल्लर मोडिने रिङको टुप्पो डन्डीको साइज (मोटाइ)  को १० गुणा (३ इन्च) हुनुपर्छ र ४५ डिग्रीमा मोडेको  हुनुपर्छ । 

बिमको भन्दा पिल्लरको साइज ३ इन्च बढी हुनुपर्छ । डन्डी गाँस्ने भाग डन्डीको साइज (मोटाइ) को ६० गुणा हुनुपर्छ । साथै गाँस्ने ठाउँका रिङ पनि ४/४ इन्च को दूरीमा बाँध्नुपर्छ । बिमका सबै डन्डीहरू पिल्लरको डन्डीभित्रबाट जानुपर्छ । ल्याब (छत) मा मुख्य डन्डी र सहायक डन्डी राख्नुपर्छ । झ्यालढोका जस्ता खाली भाग कोठाको कुनाबाट कम्तीमा २ फिटको दूरीमा हुनुपर्छ ।
निर्माण सामग्रीबारे जान्नैपर्ने विषय

काठमाडौँ महानगरपालिका क्षेत्रभित्र हाल आरसीसी अर्थात् सिमेन्ट ढलान गरी भवन निर्माण गर्ने परम्परा आएको देखिन्छ । आवासीय घरहरूमा परम्परागत निर्माण सामग्री र प्रविधि प्रयोग गर्ने चलन क्रमशः हराउँदै गएको छ । तर आधुनिक प्रविधि प्रयोग गर्दैमा बलियो र भूकम्प प्रतिरोधी घर बन्छ भन्ने धारणा गलत हो । भवन  निर्माण गर्दा प्रयोग हुने निर्माण सामग्रीको गुणस्तरले भवन संरचनाको दिगोपनमा ठूलो भूमिका खेल्छ । 

आरसीसी भवन निर्माणमा प्रयोग हुने सामग्री यी हुन् –
१)    सिमेन्ट,    २) बालुवा,    ३) रोडारगिट्टी,    ४) पानी,    ५) फलामे छड (डन्डी), ६)    इँटा ।
     यी सामग्रीको गुणस्तरमा ध्यान दिनुपर्ने कुरा निम्नअनुसार छन् –

   सिमेन्टको गुणस्तर 
सामान्यतः बजारमा ओपीसी, पीपीसी, छिटो जम्ने, ढिलो जम्ने, सेतो सिमेन्ट पाइन्छन् । यी सबै खालका सिमेन्ट गुणस्तर चिन्ह प्राप्त हुनुपर्छ । ताजा र सामान्यतया उत्पादन मितिबाट २ महिना ननाघेको सेट नभएको वा डल्ला नपरेको हुनुपर्छ । बालुवाको गुणस्तर सफा र दानादार, जैविक पदार्थ र फोहोर नमिसिएको, चिसोपन अर्थात पानीको मात्रा नभएको, टल्कने खालका पदार्थ नमिसिएको, हातमा बालुवा लिएर मुठ्ठी बनाएर मुठ्ठी खोल्दा हातमा माटोजन्य पदार्थ  नमिसिएको हुनुपर्छ ।

यस्तै रोडा र गिट्टीको गुणस्तरमा ढुङ्गा खानी वा खोलाको ढुङ्गा कुटेर तयार गरिएको कडा र कोणात्मक आकारको, गोलाकार, लाम्चो, पातलो आकार नभएको र चिल्लो सतह नभएको, जैविक पदार्थ तथा फोहोर नमिसिएको, ४ इन्च मोटो ढलानका लागि ३÷४ इन्च भन्दा सानो, २ देखि ४ इन्च मोटो ढलानका लागि १/२ इन्चभन्दा सानो हुनुपर्छ । 
पानीको गुणस्तरमा सकेसम्म पिउनयोग्य पानी, सफा र तेल, अम्लीय पदार्थ र जैविक पदार्थ नमिसिएको हुनुपर्छ । 

फलामे छड (डन्डी) को गुणस्तर– आवश्यक गुणस्तरको र उत्पादक कम्पनीको छाप भएको, एकनासको मोटाइ वा व्यास भएको, खिया नलागेको, पूरै लम्बाइमा चिरा नपरेको, तेल, ग्रिज नलागेको, बङ्ग्याउँदा नभाँचिने हुनुपर्छ । 

इँटामा पनि विशेष ध्यान दिनुपर्छ । चलनचल्तीको इँटा राम्ररी पाकेको र सबैतिर एकैनासको रातो रङ भएको, एकैनासको आकार र चिल्लो सतह भएको, दुईवटा इँटा आपसमा ठोक्काउँदा धातुको जस्तो आवाज आउने, इँटामा नङले कोतार्दा नकोरिने, इँटालाई एक  मिटरको उचाइबाट खसाउँदा नफुट्ने, २४ घण्टा पानीमा भिजाउँदा इँटाको तौल धेरै बढ्न नहुने हुनुपर्छ । 

काठमाडौं । डाउनटाउ हाउजिङ कम्पनीले नयाँ परियोजना ल्याउने तयारी गरिरहेको छ।

भूकम्पपछि खासै नयाँ परियोजना नआइरहेको अवस्थामा डाउनटाउनले नयाँ परियोजना सुरु गर्न लागेको डाउनटाउनका सञ्चालक मिनमान श्रेष्ठले जानकारी दिए।

नयाँ परियोजना ल्याउने पक्का भएको र अहिले प्रक्रिया चलिरहेकाले ठाउँ र अरु विवरण खुलाउन नमिल्ने उनको भनाइ छ। 

भूकम्पपछि नयाँ परियोजना खासै आइरहेका छैनन्। यस्तोमा डाउनटाउनले ल्याउने भएको छ। 

परियोजना सुरु गर्नका लागि तयारी नै लामो समय लाग्ने भएकाले यसमा केही समय लाग्ने उनले जानकारी दिए। पहिले एक ठाउँबाट पाइने अनुमति अहिले तीन ठाउँमा सरेको तथा भूकम्पपछि पाँच तलाभन्दा माथिका अपार्टमेन्ट बनाउनका लागि छोड्नुपर्ने स्पेस बढाइएकाले नयाँ परियोजना नआएको उनको बुझाइ छ।

डाउनटाउन हाउजिङसँग हाल तीन प्रोपटी रहेका छन्। अहिले भएका परियोजनामा सबै युनिट बिक्री भइसकेको उनले जानकारी दिए।