नेपालको रियल स्टेट बजार: व्यवसायीहरूका चुनौती, अवसर र भविष्य
काठमाडौं, नेपाल –
नेपालको घरजग्गा (रियल स्टेट) बजार पछिल्लो दशकमा उल्लेखनीय रूपमा फस्टाएको छ। शहरीकरण, आप्रवासन, वित्तीय संस्थाहरूबाट प्रवाह हुने कर्जा, र पूर्वाधार विकासले गर्दा रियल स्टेट व्यवसायमा ठूलो वृद्धि देखिएको छ। तर, कानुनी स्पष्टताको अभाव, कमिसन सुरक्षणको समस्या, अनौपचारिक दलालहरूको हावी, तथा सरकारी नीति र बैंकिङ कडाइका कारण व्यवसायीहरू गम्भीर चुनौतीहरू सामना गरिरहेका छन्। यदि समयमा नै सुधारात्मक कदम चालिएन भने, नेपालमा घरजग्गा व्यवसायीहरूको भविष्य अन्योलमा पर्ने सम्भावना छ।
नेपालको रियल स्टेट बजारको वर्तमान अवस्था
नेपालमा घरजग्गा कारोबार मुख्यत: काठमाडौं उपत्यका, पोखरा, चितवन, धरान, इटहरी, बुटवल, र अन्य प्रमुख सहरी क्षेत्रहरूमा केन्द्रित छ। पछिल्लो दशकमा शहरीकरणको तीव्र गति, वैदेशिक रोजगारका कारण भित्रिएको रेमिट्यान्स, तथा बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूबाट सहज रूपमा उपलब्ध हुने घरजग्गा कर्जाले रियल स्टेट बजारलाई चलायमान बनाएको छ।
मुख्य कारणहरू जसले बजारलाई प्रवर्द्धन गरेका छन्:
✔ शहरीकरणको तीव्र वृद्धिः गाउँबाट शहरतर्फ बसाइँ सर्ने क्रम तीव्र भएको छ।
✔ रेमिट्यान्सको प्रभावः वैदेशिक रोजगारबाट आएका युवाहरू घर वा जग्गा खरिद गर्न अग्रसर भएका छन्।
✔ बैंकिङ प्रणालीको सहज पहुँचः घर तथा जग्गा खरिद गर्न बैंकहरूले कर्जा उपलब्ध गराइरहेका छन्।
✔ व्यावसायिक तथा आवासीय परियोजनाहरू: नयाँ अपार्टमेन्ट, टाउन हाउस, र व्यावसायिक कम्प्लेक्सहरूको निर्माणले बजारलाई आकर्षक बनाएको छ।
✔ पूर्वाधार विकासः सडक, पुल, अस्पताल, र विद्यालयहरू निर्माण हुँदा निश्चित स्थानहरूको जग्गा मूल्य वृद्धि भएको छ।
तर, बजारमा अनिश्चितता पनि बढ्दै गएको छ।
घरजग्गा व्यवसायीहरूले झेलिरहेका प्रमुख समस्या
१. कानुनी मान्यताको अभाव
नेपालमा रियल स्टेट ब्रोकरहरूलाई कानुनी रूपमा परिभाषित गरिएन।
सरकारले कुनै लाइसेन्स प्रणाली वा नियमन प्रणाली लागू नगरेकाले व्यवसायीहरू अनौपचारिक रूपमा काम गर्न बाध्य छन्।
कानुनी रूपमा व्यवसायीहरूको दायित्व र अधिकार सुनिश्चित नगरिएकाले धेरै ब्रोकरहरू कानुनी अन्योलमा छन्।
२. कमिसन सुरक्षणको समस्या
कानुनी रूपमा ब्रोकरहरूको कमिसन दर तोकिएको छैन, जसले गर्दा धेरै व्यवसायीहरू ठगिने गरेका छन्।
जग्गाधनी वा ग्राहकले सम्झौता उल्लङ्घन गर्ने समस्या बढेको छ।
३. अनौपचारिक दलालहरूको प्रभाव
सरकारले अनौपचारिक बिचौलियाहरूलाई नियन्त्रण नगरेका कारण बजार अपारदर्शी बन्दै गएको छ।
ठगीका घटनाहरू बढ्न थालेका छन्, जसले ग्राहक र व्यवसायी दुवैलाई असुरक्षित बनाएको छ।
४. सरकारी नीति र बैंकिङ हस्तक्षेप
सरकारले रियल स्टेट बजारलाई नियन्त्रण गर्न खोजे पनि स्पष्ट नीति निर्माण गर्न सकेको छैन।
बैंकहरूले घरजग्गा कर्जामा कडाइ गरेपछि लगानी घटेको छ।
सम्भावित समाधान र सुधारका उपायहरू
१. घरजग्गा व्यवसायीलाई कानुनी मान्यता दिनु आवश्यक
सरकारले रियल स्टेट ब्रोकरहरूको लागि लाइसेन्स प्रणाली लागू गर्नुपर्छ।
व्यवसायीहरूको अधिकार, दायित्व, कर व्यवस्थापन, तथा व्यवसायिक संरचना सुनिश्चित गर्नुपर्छ।
२. ठगी न्यूनीकरणका लागि नियमन आवश्यक
अनौपचारिक दलालहरूको गतिविधि रोक्न सरकारले सशक्त अनुगमन गर्नुपर्छ।
ग्राहकहरूले विश्वासिलो सेवा प्राप्त गर्न प्रमाणिकरण (certification) प्रणाली लागू गर्नुपर्छ।
३. व्यावसायिक मापदण्ड (Code of Conduct) लागू गर्नुपर्ने
प्रत्येक घरजग्गा व्यवसायीले निश्चित नैतिक र कानुनी मापदण्ड पालना गर्नुपर्ने व्यवस्था हुनुपर्छ।
ग्राहक र ब्रोकरबीच लिखित सम्झौता (written contract) अनिवार्य गरिनुपर्छ।
४. घरजग्गा बजारलाई दिगो बनाउन बैंकिङ नीति सहज गर्नुपर्ने
बैंकहरूले घरजग्गा कारोबारलाई सन्तुलित रूपमा नियमन गर्नुपर्ने।
घरजग्गा कर्जा प्रणालीलाई व्यवस्थित गर्नुपर्छ।
नेपालमा रियल स्टेट व्यवसायको भविष्य कस्तो देखिन्छ?
नेपालको रियल स्टेट बजार भविष्यमा अझै बढ्न सक्ने सम्भावना छ, यदि निम्न सुधारात्मक कदमहरू चालिए भने:
✔ व्यवसायीहरूको कानुनी मान्यता सुनिश्चित गर्ने।
✔ ठगी न्यूनीकरण गर्न नियमनकारी निकाय स्थापना गर्ने।
✔ व्यवसायलाई पारदर्शी बनाउन प्रविधिको प्रयोग गर्ने।
✔ घरजग्गा कारोबारलाई सुरक्षित र व्यवस्थित बनाउने कानुनी संरचना निर्माण गर्ने।
✔ ग्राहक र व्यवसायी दुवैलाई संरक्षण गर्ने नीति निर्माण गर्ने।
यस्ता सुधारात्मक उपायहरू लागू गरिएमा, नेपालमा रियल स्टेट व्यवसायीहरूको भविष्य सुरक्षित र उज्ज्वल हुनेछ।
नेपालका सबै ग्राहक, विक्रेता, भाडामा लिने/दिने व्यक्ति, तथा घर-जग्गा व्यवसायीहरूका लागि आवश्यक सूचना
✔ मात्र कानुनी रूपमा दर्ता भएका घर-जग्गा एजेन्सीहरू तथा प्रमाणित एजेन्टहरूसँग मात्र कारोबार गर्नुहोस्।
✔ यदि कुनै एजेन्सीले अग्रिम भुक्तानी मागेमा, अनिवार्य रूपमा आधिकारिक बिल वा रसिद लिनुहोस्।
✔ घर-जग्गा कारोबारलाई सुरक्षित, पारदर्शी र व्यवस्थित बनाउन सचेत बनौं।
✔ कानुनी रूपमा दर्ता भएका एजेन्टहरूसँग मात्र सम्झौता गरौं।
नेपालको रियल स्टेट बजारलाई दिगो, पारदर्शी र सुरक्षित बनाउन नीति निर्माण, कानुनी सुधार, र व्यवसायीहरूको हित संरक्षण अत्यावश्यक छ। यदि यी सुधारहरू गरिएनन् भने, बजारमा अन्योल बढ्दै जानेछ।
लेखक: टिका दत्त त्रिपाठी, नेपास स्पेस प्रोपर्टी सोलुसन्स ,nepalspace.com
Recent Comments